این اثر سیری در اندیشه های اخلاقی – عرفانی امام خمینی(ره) می باشد و جهاد با نفس را که حدیث نخست از کتاب چهل حدیث به حساب می آید، تشریح می کند.

عصری که در آن زندگی می کنیم و برهه زمانی که در آن به سر می بریم، بیش از هرچیز، تشنه اخلاق و فضائل اخلاقی است، امری که بر اثر صدای پرزرق و برق و چهره پراز خط و خال تمدن غرب به فراموشی سپرده شده و تمام گرفتاری ها و بدبختی های گریبان گیر انسان متمدن و متجدد امروزی، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به نحوی ناشی از آن است. در این میان، قلبی آراسته و سر ریز از فضائل می تواند با مواعظ برخاسته از جان، قلوب تشنگان را سیراب سازد و راهنمای آنها به سوی نورانیت شود.

قلب منور به نور حق، توان روشن کردن دل های ظلمانی را دارد وگرنه خورشید بدون نور و خاموش، توان روشن کردن خود را ندارد چه رسد به روشن کردن دیگران. و در این زمان کدام قلب، نورانی تر از قلب به حق پیوسته روح الله سراغ دارید که عالم را محضر خدا می دانست و نه تنها به این امر علم، که باور داشت و همین باور، منشاء نورانیت قلب او بود. نورانیتی که در قلمش جاری شده بود و دل های ظلمانی را روشن و قلوب قاسی را نرم می کرد.

او نه تنها رهرو که راهنما و امام فضائل اخلاقی بود و چون خودش به مقصد و آرامش حقیقی رسیده بود، ادعا کرد که «با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا، از خدمت خواهران و برادران مرخص و به سوی جایگاه ابدی سفر می کنم» و این ادعایی بود بس بزرگ که احدی را در این روزگار، توان بر ذهن گذراندن آن نبود چه رسد بر کاغذ و وصیت نامه خویش نگاشتن و به گوش همگان رساندن!

شارح در مقدمه این اثر، درباره علت گردآوری کتاب حاضر می نویسد: «این ناچیز پس از آنکه حضرت حق سبحانه و تعالی توفیق عنایت فرمود و کتاب های آداب الصلاة، شرح حدیث جنود عقل و جهل و چهل حدیث حضرت امام -روحی فداه- را چندین مرتبه مطالعه نمودم، دریافتم تفاوت مطالب اخلاقی و عرفانی این کتاب ها از اندیشه نورانی آن عزیز نشات گرفته با سایر کتب اخلاقی موجود و در دسترس، از زمین تا آسمان است. و آنچه دیگران در زمینه مسائل اخلاقی ذکر کرده اند در برابر نوشته های حضرت امام “زیره به کرمان بردن” است.
از این رو هرکدام از جوانان و دانشجویان را می دیدم، توصیه ام این بود که برای تهذیب نفس و حرکت در مسیر تزکیه روح، این سه کتاب را حتما مطالعه کنید. و اغلب در پاسخ آنچه می شنیدم این بود که: متن این کتاب ها سنگبن است و متوجه نمی شویم و پاسخ این ناچیز چنین بود: مطالب این کتاب ها مانند آب زلالی است که از سرچشمه گرفته شده و مطالب کتب دیگر مانند آبی است که با فاصله -حال چه مقدار فاصله، بماند- از سرچشمه، تهیه شده باشد و بر حسب مقدار فاصله، آلودگی و کدورت آن زیادتر است و آب آلوده و کدر توان شست وشوی قلب آلوده را ندارد، اگر بر آلودگی و کدورت آن نیفزاید.
به هر حال، به این نتیجه رسیدیم که هرکس باید در حد بضاعت خود تلاش کند و این ذخایر عظیم اخلاقی را تا حد امکان از مهجوریت در بین جوانان نجات دهد.»

شارح کتاب در آخر متذکر می شود: «لطف خدای روح الله و انفاس قدسیه آن امام عزیز یاری کرد و حاصل، کتابی است که در خدمت شماست. امیدوارم خداوند سبحان توفیق عنایت فرماید تا بتوانم دفاتر دیگری از افکار ناب خمینی عزیز را به مرور تقدیم جوانان این مرز و بوم کنم. انشاءالله».

این کتاب در چهار فصل سامان یافته است. «کلیاتی درباره انسان، جهاد، نفس»، «جهاد با نفس در عالم ملک»، «جهاد با نفس در عالم ملکوت» و «اشاره به مقام سوم نفس و کیفیت مجاهده در آن»، که این عناوین، فصول چهارگانه کتاب حاضر را تشکیل می دهند.

کتاب های قرآن کریم، نهج البلاغه، آداب الصلاة، اسرارالشریعه و انوارالحقیقه، اسفارالاربعه، الامانی والمجالس، بحارالانوار، برداشت هایی از سیره امام خمینی(ج3)، بیست گفتار، جامع السعادات، چهل حدیث، شرح حدیث جنود عقل و جهل، شرح حدیث جهاد نفس، صحیفه امام، عدل الهی، علم الیقین، فطرت در قرآن، مجموعه آثار شهید مطهری، مراحل اخلاق در قرآن، مفتاح نور، میزان الحکمه، وسائل الشیعه، وعده دیدار و… از منابع شارح برای گردآوری و تدوین این اثرند.